Korzystasz z innego systemu?
Pomożemy Ci przenieść dane do ELF EDU® i oszczędzić cenny czas.
Pomożemy Ci przenieść dane do ELF EDU® i oszczędzić cenny czas.
Proponując wdrożenie komunikacji alternatywnej i wspomagającej AAC (ang. Augmentative and Alternative Communication) w terapii dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, często napotykam na opór ze strony rodziców. Ich reakcje nierzadko wynikają z lęku, niechęci, a także braku dostatecznej wiedzy na temat skuteczności tych metod. Przez lata w dyskursie społecznym utrwaliło się wiele mitów dotyczących komunikacji wspierającej, co wpływa na jej odbiór i akceptację w procesie terapeutycznym. W tym artykule przyjrzymy się rozwojowi mowy i kompetencji komunikacyjnych u dzieci ze spektrum autyzmu oraz spróbujemy ocenić jaką wartość niesie ze sobą oparcie ich terapii na komunikacji alternatywnej i wspomagającej AAC.
Proces kształtowania się kompetencji językowych rozpoczyna się już na etapie prenatalnym, uwzględniając zarówno uwarunkowania genetyczne, jak i wczesne doświadczenia sensoryczne, w tym bodźce słuchowe i dotykowe odbierane przez płód. Już od pierwszych prób ssania oraz inicjalnych wokalizacji dziecko wkracza w złożony i długotrwały proces nabywania umiejętności językowych. Stanowią one kluczowe narzędzie poznawcze, umożliwiające eksplorację otaczającej rzeczywistości, nawiązywanie relacji społecznych oraz uczestnictwo w kulturze. Co wpływa na fizjologiczne kształtowanie się języka? Przede wszystkim zmysły, głównie słuch. Jakiekolwiek zaburzenie w tym zakresie powoduje nieprawidłowości1.
U małych dzieci z podejrzeniem autyzmu rozwój mowy jest prawie zawsze opóźniony. Z badań naukowych z 2007 roku przeprowadzonych przez CH. P. Johnsona oraz S. M. Myersa wynika, że u dzieci z podejrzeniem wstępowania zaburzeń ze spektrum autyzmu, do czasu zdmuchnięcia pierwszej świeczki na torcie widoczne są trudności w zakresie prewerbalnej komunikacji:
Około 50% osób ze spektrum autyzmu nie osiąga poziomu mowy, który pozwalałby im na skuteczne zaspokajanie codziennych potrzeb komunikacyjnych3.
W terapii dzieci ze spektrum autyzmu powoli zmienia się postrzeganie procesu terapeutycznego z nauki nie tyle mówienia, ile funkcjonalnego komunikowania się. Chcąc poznać oczekiwania rodziców dotyczące terapii logopedycznej, dopytuję na czym najbardziej zależy opiekunom, co jest dla nich priorytetem w rozwoju ich dziecka. Najczęstszą odpowiedzią jest rozwój mowy werbalnej. Jednak bardzo szybko pojawia się wytłumaczenie: „(...)żeby powiedział: daj pić, chcę siku. Wytłumaczył, co boli”. Nigdy nie można jednoznacznie przewidzieć czy u dziecka niemówiącego rozwinie się werbalizacja. Prognozowanie w tym zakresie zależy od zbyt wielu czynników, by stawiać pewne diagnozy. Zawsze mówimy jedynie o rokowaniach. Ponadto rozwinięcie umiejętności mówienia u dziecka ze spektrum autyzmu, nie daje gwarancji na to, że będzie ono z nami rozmawiać. Zasadnym wydaje się opracowanie programu terapeutycznego, który uwzględnia wdrożenie metod komunikacji alternatywnej i wspomagającej AAC, mających na celu rozwój funkcjonalnych umiejętności porozumiewania się dziecka.
Należy zaznaczyć, że żadna forma interwencji wspomagającej nie jest w stanie w pełni zastąpić mowy. Jednak nauka komunikacji alternatywnej i wspomagającej AAC może być jedyną szansą na możliwość porozumiewania się osoby ze spektrum autyzmu z otoczeniem. Komunikacja wspierająca nie hamuje rozwoju mowy. Dzięki zatrzymaniu słowa w obrazie umożliwia rozwój mowy, kompetencji komunikacyjnych, poszerzanie słownika biernego, ale również umiejętność pisania, czytania i samodzielnej wypowiedzi. Prawidłowe zaplanowanie i systematyczne wdrażanie systemu wsparcia komunikacji, przyczynia się do znacznej poprawy jakości życia dzieci ze złożonymi potrzebami komunikacyjnym, ale również do zmniejszenia liczby zachowań trudnych4.
Dzieci w trakcie poznawania systemu językowego ze wsparciem komunikacji alternatywnej i wspomagającej AAC najlepiej uczą się poprzez doświadczanie komunikacji w naturalnym kontekście, w wielu miejscach, z różnymi partnerami komunikacyjnymi, w zróżnicowanych okolicznościach i sytuacjach społecznych5. Dlatego powinny mieć dostęp do swojego narzędzia komunikacyjnego zawsze, nie tylko w środowisku przedszkolnym, w którym pracują z terapeutami, ale również w domowym. Istotne jest zaplanowanie stałego kontaktu pomiędzy osobami pracującymi z dzieckiem nad wprowadzaniem systemu komunikacji wspierającej. Regularna wymiana doświadczeń pomiędzy rodzicami a terapeutami jest niezwykle istotna dla zapewniania ciągłości oddziaływań i do osiągnięcia założonych celów. Na szczęście z pomocą przychodzi nam dziennik ELF EDU, przez który można w szybki i przystępny sposób prowadzić czat oraz przesyłać dodatkowe materiały, tablice komunikacyjne czy symbole.
Komunikacja alternatywna i wspomagająca AAC to niezwykle ważne narzędzie w pracy z dziećmi, które z różnych powodów nie rozwijają prawidłowo mowy werbalnej. To nie tylko forma wsparcia, ale i szansa na poprawę jakości życia osób, które w przeciwnym razie mogłyby zostać pozbawione pełnej możliwości komunikacji z otoczeniem. Choć na początku może pojawić się opór ze strony rodziców, wynika on często z nieznajomości skuteczności tej metody. Ważne jest, aby w pełni zrozumieć potencjał AAC i jego pozytywny wpływ na rozwój dziecka. Dzięki odpowiedniemu wsparciu terapeutycznemu oraz współpracy z rodzicami, każde dziecko może zyskać narzędzie, które pozwoli mu wyrażać swoje potrzeby, pragnienia i emocje. Jako neurologopeda zachęcam rodziców, terapeutów i opiekunów do otwartości na wprowadzenie komunikacji wspierającej jako integralnej części terapii. Im wcześniej podejmiemy odpowiednie kroki, tym większa szansa na to, że dzieci będą mogły w pełni uczestniczyć w życiu społecznym, budować relacje i rozwijać swoje umiejętności komunikacyjne. Przede wszystkim nie bójmy się nowych metod – niech staną się one mostem, który łączy dziecko ze światem! Aby jeszcze bardziej wesprzeć proces terapii, warto skorzystać z narzędzi takich jak dziennik ELF EDU, który umożliwia łatwą i efektywną wymianę informacji między rodzicami a terapeutami. Dzięki niemu można na bieżąco monitorować postępy dziecka.
Pamiętajmy: każda forma komunikacji ma wartość. Każda forma komunikacji może być kluczem do sukcesu!
Anna Dębicka
neurologopeda,pedagog specjalny,
polonistka,terapeuta pedagogiczny
1/ J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesnainterwencja terapeutyczna, Kraków, 2007, s.162-163.
2/ B. Wilczura, Mowa i komunikacja społecznamałych dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu – perspektywarozwojowa, s. 70, www.polskietowarzystowlogopedyczne.pl, (dostęp:1.03.2025).
3/ A. Łasocha, Wspomagające i alternatywnemetody porozumiewania się (AAC w pracy nad rozwojem mowy ikomunikacji dzieci z ASD, [w:] Diagnoza i terapia logopedycznamałego dziecka z zaburzeniem ze spektrum autyzmu (ASD), red. J.Kwasiborska-Dudek, D. Emiluta-Rozya, Gdańsk, 2020, s. 363.
4/ E. Dawidek, Komunikacja alternatywna i wspomagająca AAC w terapii niemówiących dzieci z autyzmem – zastosowanie programu Mówik, s. 174, 190,www.polskietowarzystwologopedyczne.pl, (dostęp: 1.03.2025).
5/ E. Dawidek, Komunikacja alternatywna i wspomagająca AAC w terapii niemówiących dzieci z autyzmem – zastosowanie programu Mówik, s. 177,www.polskietowarzystwologopedyczne.pl, (dostęp: 1.03.2025).
Błeszczyński J., Komunikacja – mowa – język osób z zaburzeniami spektrum autyzmu, Toruń, 2018.
Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna, Kraków, 2007.
Dawidek E., Komunikacja alternatywna i wspomagająca AAC w terapii niemówiących dzieci z autyzmem – zastosowanie programu Mówik, www.polskietowarzystwologopedyczne.pl, (dostęp: 1.03.2025).
Grycman M., Kaczmarek B., Podręczny słownik terminów AAC, Kraków, 2017.
Grycman M., Porozumiewanie się dzieci ze złożonymi zaburzeniami komunikacji, Kwidzyn, 2014.
Grycman M., Sprawdź, jak się porozumiewam. Ocena efektywności porozumiewania się dzieci ze złożonymi zaburzeniami komunikacji wraz z propozycjami strategii terapeutycznych, Kwidzyn, 2015.
Kaczorowska-Bray K., Milewski S., Wczesna interwencja logopedyczna, Gdańsk, 2016.
Kwasiborska-Dudek J., Emiluta-Rozya D., Diagnoza i terapia logopedyczna małego dziecka z zaburzeniem ze spektrum autyzmu (ASD), Gdańsk, 2020.
McClannahan Lynn E., Krantz Patrica J., Uczenie dzieci z autyzmem prowadzenia konwersacji. Metoda skryptów i wycofywania, Gdańsk, 2016.
Wilczura B., Mowa i komunikacja społeczna małych dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu – perspektywa rozwojowa, www.polskietowarzystwologopedyczne.pl, (dostęp: 1.03.2025).
